Việt Nam hiện vẫn là nước có gánh nặng bệnh lao cao, là một trong 30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất thế giới. Ước tính tại Việt Nam mỗi năm có 170.000 ca mắc mới (báo cáo WHO 2020), khoảng 11.400 ca tử vong. Trong đó, 63% bệnh nhân lao thường, 98% bệnh nhân lao kháng thuốc và gia đình đối mặt với những chi phí thảm họa - nghĩa là chi phí cho việc chẩn đoán và điều trị bệnh lao vượt quá 20% thu nhập hàng năm của cả hộ gia đình. 70% người mắc lao ở trong độ tuổi lao động. Vì vậy, lao thực sự là một vấn đề ảnh hưởng đến kinh tế từng gia đình nói riêng và đất nước nói chung.
Tỷ lệ điều trị thành công trong lao siêu kháng thuốc chưa được 50%
PGS.TS Nguyễn Viết Nhung, Giám đốc BV Phổi Trung ương, Chủ nhiệm chương trình chống Lao quốc gia cho rằng, hiện nay, số bệnh nhân kháng thuốc được phát hiện lần đầu chỉ chiếm khoảng 3%, số bệnh nhân lao đa kháng thuốc đã từng được điều trị hiện chỉ chiếm khoảng 17%. Số trường hợp lao kháng thuốc đã giảm so với trước đây do Việt Nam đã triển khai điều trị lao đa kháng thuốc từ năm 2009 và tăng chỉ số bao phủ những trường hợp mới được phát hiện.
PGS.TS Nguyễn Viết Nhung - Chủ nhiệm chương trình Chống lao Quốc gia phát biểu tại hội thảo
Năm 2020, Việt Nam đã phát hiện và điều trị gần 4000 trường hợp lao kháng thuốc, đa kháng và siêu kháng. Bệnh nhân mắc lao đa kháng thuốc được điều trị theo phác đồ của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến nghị, kéo dài tới 20 tháng. Gần đây nhất, vào tháng 6/2020, WHO đã có cập nhật hướng dẫn về điều trị bệnh lao kháng thuốc.
Bệnh nhân mắc lao siêu kháng thuốc trước đây có rất ít lựa chọn và không có phác đồ điều trị chuẩn. Tỷ lệ thành công trong điều trị lao siêu kháng thuốc thường rất thấp, ở Nam Phi trung bình đạt 14%. PGS. TS Nguyễn Viết Nhung cho biết, tỷ lệ điều trị thành công lao đa kháng thuốc ở Việt Nam là trên 70%, trong 2 năm trở lại đây con số này có lúc lên 80-85% với những phác đồ thuốc mới, ngắn hạn. Ở những trường hợp tiền siêu kháng và siêu kháng tỷ lệ điều trị thành công dưới 50%.
Trước thực trạng đó, Việt Nam đã liên tục cập nhật các khuyến cáo từ WHO, sử dụng các phác đồ mới trong điều trị, kiểm soát lao kháng thuốc, đem lại hiệu quả cao trong điều trị bệnh lao tại Việt Nam. Theo Chủ nhiệm chương trình chống Lao Quốc gia Việt Nam, đến nay, Việt Nam đã tiến thêm một bước nữa, sử dụng phác đồ thuốc mới, điều trị ngắn hạn trong trường hợp tiền siêu kháng và siêu kháng thuốc. “Đây là bước đột phá lớn trong công tác điều trị bệnh lao”, PGS Nhung nhấn mạnh.
Rút ngắn thời gian điều trị tiền siêu kháng và siêu kháng thuốc
PGS.TS Nguyễn Viết Nhung cho biết, phác đồ mới này sử dụng 3 loại thuốc, bao gồm bedaquiline, Pretomanid và linezolid (BPaL) trong đó có 2 thuốc hoàn toàn toàn mới được sử dụng trong thời gian gần đây. Bệnh nhân sẽ được điều trị phối hợp 3 loại thuốc này trong thời gian 6-9 tháng. Đặc biệt, những loại thuốc này sử dụng hoàn toàn theo đường uống.
PGS.TS Nguyễn Viết Nhung trả lời phỏng vấn báo chí
“Đây là cơ hội giúp cho những bệnh nhân không may mắc phải vi khuẩn lao siêu kháng, hoặc người đã từng điều trị rất nhiều loại thuốc, có cơ hội điều trị khỏi bệnh lao”, PGS Nhung nói. Trong các thử nghiệm lâm sàng gần đây của Liên minh phòng chống lao cho thấy, tỷ lệ điều trị phác đồ này cho bệnh nhân lao siêu kháng thành công tới 90%.
PGS Nhung khuyến cáo, khi mắc lao nếu người bệnh điều trị không tốt sẽ dẫn đến tình trạng kháng thuốc, tiếp theo sẽ dẫn tới đa kháng và siêu kháng thuốc. Có trường hợp bệnh nhân là người chưa từng mắc lao nhưng ngay ở lần đầu tiên có thể nhiễm lao kháng thuốc. Như vậy, không chỉ bệnh nhân có hiểu biết về bệnh lao mà người thân và những người xung quanh cũng cần có kiến thức để phòng chống bệnh lao. Có như vậy Việt Nam mới đạt được mục tiêu thanh toán được bệnh lao vào năm 2030.
Theo PGS Nhưng, ngay khi có triệu chứng nghi lao người bệnh cần đi khám sớm để được phát hiện và điều trị đúng thuốc, đủ thời gian. Trong quá trình điều trị, kể cả khi hết triệu chứng, bệnh nhân vẫn phải tuân thủ tuyệt đối phác đồ điều trị, tránh bệnh lao kháng thuốc
Phác đồ điều trị lao kháng thuốc mới BPaL là nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3, sẽ tiến hành trên 567 bệnh nhân trong thời gian 3 năm (2021-2023) tại 3 đơn vị triển khai thí điểm là Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Cần Thơ. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp bằng chứng cho việc quyết định triển khai mở rộng trong tương lai. Bước đầu, 100 bệnh nhân sẽ được áp dụng phác đồ BPaL trong thời gian 1 tháng, sau đó mở rộng thêm. Nếu nghiên cứu tiến triển thuận lợi, nên triển khai mở rộng càng sớm càng tốt để ngày càng nhiều bệnh nhân có thêm cơ hội được điều trị khỏi bệnh lao.
Theo phác đồ điều trị lao đa kháng thuốc hiện nay, người bệnh phải sử dụng 5-7 loại thuốc trong thời gian 9 -12 tháng. Phác đồ mới người bệnh chỉ cần dùng 3 loại thuốc trong thời gian 6-9 tháng. Như vậy phác đồ mới trong điều trị lao đa kháng có ưu điểm hơn so với phác đồ cũ.
Phác đồ mới điều trị lao kháng thuốc BPaL nằm trong Dự án LIFT-TB (Leveraging Innovation for Faster Treatment of Tuberculosis) do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hàn quốc (KOICA) thông qua tổ chức của TB Alliance hỗ trợ triển khai thí điểm tại 7 quốc gia trong đó có Việt Nam. Trong khuôn khổ dự án Quỹ toàn cầu và dự án LIFT TB, Chương trình Chống lao Quốc gia (CTCLQG) và Hội Chống lao Hoàng gia Hà Lan (KNCV) phối hợp tổ chức Hội thảo triển khai nghiên cứu phác đồ BPaL và tập huấn quản lý lâm sàng nghiên cứu phác đồ BPaL tại Hà Nội từ ngày 7-9/4/2021